Doktor Ziyareti

“Neyin Var?” adlı videoda hasta – doktor diyaloğuna ve istek, öneri, gereklilik yapılarının kullanımına yer verdik.

Hasta – Doktor Diyalogları

Bu videoda önce doktordan randevu alınışını ve sonrasında hastanın doktorla yaptığı görüşmeyi izlediniz.

Öncelikle hasta doktor diyaloglarında resmi bir dil kullanımı söz konusu olduğunu belirtmek gerekir. Bu nedenle hasta ve doktorun birbirine “siz” kişisi kullanılarak hitap ettiğini görüyorsunuz. Bu dialoglarda çok sıklıkla kullanılan bazı kalıp ifadeler de yer almaktadır; ancak bunların da ortama göre kullanılması gerekir. Örneğin günlük kullanımda bir kişi arkadaşının rahatsızlığını anlamak için ona “Neyin var?” sorusunu sorabilir; ancak doktor, hastaya bu soruyu “Şikayetiniz nedir?” şeklinde yöneltir. Doktorun bu sorusuyla başlayan diyalog hastanın rahatsızlığının belirtilerini anlatmasıyla devam eder. Muayene sonrasında da doktorun tavsiyelerine geçilir.

Diyalogda da yer aldığı gibi Türkçede tıbbi terimlerin, hastalıklarla ilgili sözcüklerin büyük bir kısmı Arapçadan ya da İngilizceden (Latince kökenli) geçen sözcüklerdir (muayene, teşhis, enfeksiyon, vb.).

Bu bölümde öne çıkarılmaya çalışan sadece kalıp ifadeler değil, istek, öneri ve gereklilik bildiren yapıların nasıl kullanıldığıdır.

İstek, Öneri, Emir

Bu videonun yer aldığı ünitede Türkçe öğrenen yabancıların kullanımını ayırt etmekte güçlük çektiği konulardan biri olan istek ve emir kipi öğretilmektedir.
Hatırlarsanız A1 düzeyinin 2. ünitesinde yer alan “Pazarda”, “Markette” ve “Pidecide” adlı videolarda günlük dilde istek, rica bildiren yapıların kullanımına yer vermiştik.

Birçok Türkçe dil öğretim programının A2 düzeyinde öğretilen bu yapıları neden A1 düzeyinin başında yer verdiğimizi de şöyle açıklamıştık:

İstek, rica kalıpları bir şey rica ederken ya da en basit bir alışveriş diyaloğunda bile kullanımına ihtiyaç duyulan yapılardır. Onun için dilbilgisel öğretim sırası gözetilmeksizin başlangıç düzeyinde bu yapıların kalıp ifadeler biçiminde öğretilmesi, dilbilgisel kısmıyla ilgili detayların ise A2 düzeyinde öğretilmesi öğrenci açısından daha faydalı olacacaktır.

Ne zaman istek? Ne zaman emir?

A1 düzeyinin ilk ünitesinde temel fiiller öğretilirken emir kipinin ikinci tekil kişi kullanımı yer almaktaydı. (“gel”, “git”, “oku”, “yapma”, “alma” vb.)

Yine A1 düzeyinin 2. ünitesinde yukarıda da bahsettiğimiz gibi emir ve istek kipinin bazı kullanımları da kalıp ifade olarak verilmişti.

ünitedeki pazar alışverişi ve restoran diyaloglarından hatırlarsanız

“Biraz sebze meyve alalım.”

“Bir kilo olsun.”

“ Pideciye gidelim mi?” vb. cümleler istek kipinin kullanımı örneklemektedir.

A2 düzeyinin 3. ünitesinde ise bu kiplerin tüm kişilerle çekimleri aynı ünite içinde yer almaktadır. Bunun nedeni Türkçede emir ve istek kipinin kullanımlarının birbirini tamamlar nitelikte olmasıdır.

Emir kipinin birinci kişilerle kullanımı doğal olarak yoktur; ancak Türkçede diğer birçok dilden farklı olarak emir kipinin 2. kişiler dışında 3. kişilerle de kullanımı vardır.

İstek kipinin ise pratikte sadece birinci kişlerle kullanımı söz konusudur. Bu nedenle yapılması istenen bir eylem için birinci kişilerde istek, diğer kişilerde emir kipi kullanma durumu ortaya çıkmaktadır.

Bu durumu bir örnekle açıklarsak “git” fiili için kullanım şöyledir:

tekil kişi → (ben) gideyim (istek) 1. çoğul kişi → (biz) gidelim (istek)
tekil kişi → (sen) git (emir) 2. çoğul kişi → (siz) gidin/iniz (emir)
tekil kişi → (o) gitsin (emir) 3. çoğul kişi → (onlar) gitsinler (emir)

Bu nedenle emir ve istek bildiren yapıların birlikte öğrenilmesi/öğretilmesi konunun daha iyi kavranamasına yardımcı olacaktır.

Gerek mi? Lazım mı?

Aynı ünite içinde yer alan “gerek” “lazım” yapıları da Türkçede gereklilik bildirmedeki en yaygın kullanımlardır. Gereklilik kipinin (-meli, -malı) kullanımından önce bu yapıların öğretilme nedeni günlük yaşamda kullanım sıklığıdır. Hatta daha da günlük bir kullanım olan -sene, -sana eklerinin kullanımı da bu ünite içinde yer almaktadır (gitsene, yapsana, alsanıza).

Bu yazıda bahsettiğimiz tüm dilsel yapıların bir seferde öğrenilmesi oldukça zor ve kafa karıştıcı bir durum olduğundan üniteler içerisinde bölerek ve uygun bağlamlar içerisinde öğrenilmesi konunun daha iyi kavranmasını sağlayacaktır.

Kolay gelsin!

Ayşin Önder

Yazının bir kısmı ya da tamamı kaynak gösterilmeden kopyalanamaz.